Celem leczenia dietetycznego jest uzyskanie i utrzymanie optymalnych wartości następujących parametrów:
- Prawidłowego lub bliskiego prawidłowemu stężeniu glukozy we krwi;
- Poziomu lipidów w surowicy zgodnie z zasadami profilaktyki miażdżycy;
- Prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego;
Wartość energetyczna diety przy cukrzycy typu 2
Podstawowym warunkiem poprawy kontroli glikemii, lipemii i ciśnienia tętniczego jest zmniejszenie masy ciała u pacjentów z nadwagą i utrzymanie tego efektu przez długi czas. Należy dążyć do zmniejszenia masy ciała co najmniej o 10% , przez zmniejszenie spożycia energii o ok. 30% , w porównaniu z jej spożyciem przed zastosowaniem diety, i zwiększenie wydatków energetycznych poprzez aktywność fizyczną. Prawidłowo prowadzona kuracja odchudzająca powinna zapewnić zmniejszenie masy ciała o 0,5-1,0 kg. Tygodniowo. Niską kaloryczność diety powinno się uzyskać poprzez ograniczenie spożycia tłuszczów i węglowodanów. Ogólne spożycie tłuszczu nie powinno być jednak mniejsze niż 40 g. , a węglowodanów niż 130 g.
Zalecane spożycie poszczególnych składników pokarmowych
Tłuszcze- ogólne spożycie tłuszczów powinno wynosić 30-35% energii. W diecie zmniejszającej zagrożenia miażdżycą nasycone kwasy tłuszczowe nie powinny dostarczać więcej niż 7% energii, a izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych powinny dostarczać mniej niż 1% energii. Wielonasycone kwasy tłuszczowe powinny być spożywane w ilości 5-10% energii. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe mogą pokrywać do 20% energii. Pożądane jest ograniczenie spożycia cholesterolu do 200 mg dziennie.
Bardzo korzystne jest zwiększenie spożycia wielonasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 , najlepiej w postaci tłustych ryb morskich .Bogatym źródłem pokarmowym tych kwasów są: łosoś, makrela , tuńczyk, śledź, halibut, sardynki. Pożądane jest spożywanie tych ryb 2-3 razy w tygodniu w ilości 200 g. Należy unikać ryb wędzonych.
Białka-spożycie białek przez człowieka dorosłego powinno pokrywać 15-20% zapotrzebowania energetycznego przy zapewnieniu podaży co najmniej 0,8 g/kg masy ciała.
Węglowodany- spożycie węglowodanów powinno wynosić 45-50% energii. Należy preferować produkty węglowodanowe o niskim indeksie glikemicznym (IG)(<55) , zawierające dużo błonnika . Pacjenci intensywnie leczeni insuliną powinni dostosować jej dawki do ilości spożywanych węglowodanów .Chorzy leczeni stałymi dawkami insuliny powinni każdego dnia spożywać podobną ilość węglowodanów . Właściwe jest ograniczenie sacharozy w diecie .Pomocne w realizacji tego wskazania jest stosowanie sztucznych środków słodzących.
Produkty spożywcze o niskim indeksie glikemicznym
Spożycie posiłku o wysokim IG powoduje gwałtowny wzrost stężenia glukozy i insuliny w surowicy, po czym dochodzi do reaktywnej hipoglikemii .Dlatego dieta dla chorego na cukrzycę wymaga wyboru produktów węglowodanowych o niskim IG. Do produktów tych należą między innymi: płatki owsiane, kasza jęczmienna , makarony ,pumpernikiel , jabłka ,pomarańcze mleko, jogurt i nasiona roślin strączkowych . Posiłek mieszany dostarczający dużo błonnika oraz zawierający produkty o dłuższym czasie trawienia (np. mięso , tłuszcze) po spożyciu cechuje się niższym IG.
Produkty węglowodanowe przeznaczone do gotowania (np. kasze, ryż, makaron, płatki, zbożowe) mają wyższy IG , gdy są rozgotowane. Makarony gotowane na półtwardo ( al dente ) mają niższy IG . Szczególnie są polecane makarony razowe. Kasze gruboziarniste mają niższą wartość IG niż kasze drobne , zwłaszcza gdy nie są rozgotowane.
Należy także podkreślić , że osoby uprawiające ćwiczenia fizyczne lepiej tolerują produkty o wyższym IG i cechują się mniejszym wzrostem glikemii po posiłku niż osoby o małej aktywności fizycznej .
Witaminy i składniki mineralne
Dieta powinna zapewnić pokrycie zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne. Przy diecie niskokalorycznej może zachodzić potrzeba podawania witamin z powodu ich niewystraczającej ilości w diecie. Zaleca się wówczas preparaty wielowitaminowe w dawkach pokrywających zapotrzebowanie fizjologiczne .
Sól w diecie chorego na cukrzycę
W celu zmniejszenia ryzyka nadciśnienia tętniczego należy zredukować spożycie soli do 5 g. dziennie Oznacza to konieczność zmniejszenia zastosowania soli przy przyrządzaniu posiłków , unikanie słonych produktów sprzedawanych w postaci gotowej do spożycia oraz dosalania potraw bezpośrednio przed spożyciem.
Alkohol
Spożywanie alkoholu jest przeciwwskazane w następujących przypadkach: w cukrzycy niewyrównanej metabolicznie , przy wykonywaniu czynności wymagających dużego wysiłku fizycznego , przy zaawansowanej mikroangiopatii , neuropatii, w niekontrolowanym nadciśnieniu tętniczym , podczas stosowania diety niskoenergetycznej , przy współistnieniu nadczynności tarczycy, niedoczynności nadnerczy i wszelkich form hiperkortyzolemii . Alkoholu nie powinny pić kobiety w ciąży , pacjenci z hipertriglicerydemią i zapaleniu trzustki w wywiadzie.
Pacjenci u których nie występują wyżej wymienione przeciwwskazania , nie powinni przekraczać dawki alkoholu przyjętej za bezpieczną dla zdrowego człowieka .Wynosi ona dla mężczyzny 20 g czystego alkoholu etylowego dziennie, a dla kobiety 10 g. Jeden kieliszek (25 ml) wódki lub koniaku , 1 lampka (100 ml) wina lub duża szklanka piwa zawiera 10 g alkoholu.
Rozkład energii i węglowodanów na posiłki
Posiłki należy spożywać regularnie , 4-6 razy dziennie, w zależności od sposobu farmakoterapii oraz indywidualnych zaleceń. Chorym zaleca się spożywanie posiłków o stałych porach , ze względnie niezmienioną w kolejnych dniach zawartością węglowodanów w poszczególnych posiłkach. Nie zaleca się wprowadzania do diety specjalnych produktów spożywczych, tak zwanych ” produktów dla diabetyków” .
Zapewnienie spożycia białek, tłuszczów i węglowodanów we właściwych proporcjach wymaga umiejętnego doboru produktów spożywczych.
Pięć porcji produktów zbożowych, 4 warzyw, 3 owoców, 2 mleka lub odpowiadająca im ilość sera, 1 porcja produktów wysokobiałkowych i 2 tłuszczów roślinnych dostarcza ok. 1500 kcal, jeśli zachowano zalecaną proporcję składników. Za porcję przyjęto 50 g pieczywa lub 30 g kaszy, płatków, ryżu lub makaronu, 200 g warzyw, 100 g owoców, 1 szklankę mleka lub jogurtu czy kefiru lub 80 g sera białego, 200 g ryby lub 100-150 g mięsa lub 40 g fasoli, grochu, soi czy soczewicy, 1 łyżkę oleju lub 2 łyżki margaryny miękkiej.
Uzupełnienie podaży witamin i składników mineralnych nie jest konieczne , jeżeli pacjent nie musi zmniejszyć masy ciała.
Przyrządzanie potraw
Większość warzyw i owoców należy spożywać na surowo; jeśli się je gotuje , to krótko i w małej ilości wody .Do gotowanych warzyw można dodać niewielką ilość jogurtu lub soku z cytryny , oleju rzepakowego lub oliwy z oliwek , lecz nie należy używać masła. Zupy można zabielić chudym jogurtem lub mlekiem, przeciwskazana jest śmietana i zasmażki. Zaleca się , aby mięso, drób i ryby gotować, piec w żaroodpornym naczyniu , w specjalnym garnku do gotowania bez wody, soli i tłuszczu, w folii lub rękawie foliowym, w pergaminie, na grillu lub dusić bez wcześniejszego obsmażania . Przeciwskazane jest smażenie. Do obróbki termicznej zaleca się tylko olej rzepakowy lub oliwa z oliwek , pozostałe oleje należy tylko na surowo do sałatek oraz surówek. Ponieważ wędliny zawierają dużo soli, zamiennie do pieczywa zaleca się plasterki gotowanego lub pieczonego mięsa. Sól częściowo można zastąpić przyprawami ziołowymi.