Leczenie odleżyn i profilaktyka

Często spotykane u osób obłożnie chorych odleżyny to uszkodzenia skóry oraz znajdujących się pod nią tkanek i kości, które pojawiają się w czasie długiego leżenia w tej samej pozycji. Powstają z powodu długotrwałego ucisku, który hamuje prawidłowy przepływ krwi przez ciało chorego. Niewłaściwie pielęgnowane lub zaniedbane rany mogą doprowadzić do zakażenia organizmu, a nawet śmierci chorego. Leczenie odleżyn nie należy do łatwych, dlatego lepiej im zapobiegać.

Na ich powstawanie szczególnie są narażeni pacjenci z zaburzeniami czucia lub głęboko nieprzytomni. Chorzy w innym stanie, nawet krótkotrwale leżąc, podświadomie zmieniają położenie ciała pod wpływem bólu, który jest efektem ucisku powstającego z niedokrwienia określonych obszarów skóry. Jeśli pacjent go nie odczuwa lub nie może się poruszyć, wówczas narażony jest na powstawanie odleżyn. Jest to także problem, który dotyka osób niewłaściwie pielęgnowanych, mających problemy z niskim ciśnieniem tętniczym, nietrzymaniem moczu albo stolca.

Rozpoznanie medyczne odbywa się na podstawie badania lekarskiego – zazwyczaj wystarczy obraz kliniczny, a w przypadku podejrzenia nadkażenia bakteryjnego pobiera się wymaz. Proces rozwoju ran może postępować, aby więc mu zapobiec, trzeba jak najszybciej podjąć leczenie.

Miejsca sprzyjające powstawaniu odleżyn

Rany zwykle tworzą się w miejscach najbardziej narażonych na długotrwały ucisk.
Jeśli chory leży na plecach, pojawiają się tam, gdzie stale naciska materac, czyli na naskórku i w obrębie tkanki podskórnej wzdłuż kręgosłupa, przeważnie w okolicy kości guzicznej i krzyżowej. Mogą też powstać na potylicy, małżowinach usznych, na łopatkach, łokciach, piętach, a także w miejscach stale uciskanych przez przykrycie, np. na kolanach. Jeżeli chory leży na boku, rany powstają w okolicy stawu biodrowego, na wewnętrznej stronie kolan, przy kostkach nóg i za uszami. Z kolei przy źle założonym gipsie pojawiają się tu, gdzie opatrunek ociera ciało.

Odleżyny mogą powstać nawet w kilka godzin, np. gdy chory jest w podeszłym wieku i złym stanie ogólnym. Skóra osób starszych jest gorzej ukrwiona z powodu ograniczonej aktywności ruchowej, a także często występujących w tym wieku zaburzeń krążenia. Przyczyną ran na nogach, wzdłuż kręgosłupa czy w innych częściach ciała, wymagających specjalistycznego leczenia, może być też zawilgocenie skóry, niedostateczna higiena, nierówności pościeli, wychudzenie lub przeciwnie – otyłość. Ryzyko jest większe, gdy osoba skazana na leżenie cierpi z powodu innych chorób, np. cukrzycy, niewydolności krążenia, nietrzymania zwieraczy. Odleżyna czyli miejscowa martwica tkanek wymaga fachowej opieki.

Leczenie odleżyn – ucisk, obrzęk skóry, rana…

Do stale uciskanych tkanek miękkich pokrywających kości coraz słabiej dopływa krew. Pierwszym sygnałem, że zaczyna się z nimi dziać coś niedobrego, jest ból i niewielki obrzęk w miejscu ucisku. Skóra jest zaczerwieniona (tzw. rumień), a potem dochodzi do jej zasinienia i łuszczenia. Obrzęk powiększa się, a skóra staje się nadmiernie wrażliwa. Gdy dojdzie do otarcia naskórka, zaczyna się z niego sączyć płyn surowiczy. Jeżeli chore miejsce nadal jest uciskane, powoli obumierają tkanki skóry. Obumarłe, oddzielają się od zdrowych i dochodzi do ubytku owrzodzeniowego (nadżerki). Tak powstają głębokie odleżyny.

Ich powstawaniu oraz trudnościom w gojeniu powstałych ran sprzyjać może również nieodpowiednie odżywianie pacjenta. Szczególnie niedobór białka w diecie skutkuje zużywaniem własnych zasobów organizmu. Dlatego ma ono ma kluczowe znaczenie w trakcie leczenia.

Proces tworzenia się odleżyn szybko postępuje i zaczynają obumierać tkanki położone głębiej, m.in. mięśni, ścięgien, niekiedy okostnej i samych kości. W końcu może dojść do zniszczenia obnażonej kości i bakteryjnego zakażenia szpiku kostnego. Zaniedbane odleżyny mogą być nawet przyczyną zgonu. By do tego nie doszło, trzeba im zapobiegać a w razie konieczności podjąć odpowiednie leczenie.

Leczenie odleżyn i profilaktyka

Długotrwałego leczenia odleżyn, w tym ran na nodze, wzdłuż kręgosłupa i w innych miejscach ciała, można uniknąć, jeśli będziemy im przeciwdziałać:

• Chociaż 2-3 razy dziennie oglądaj okolice skóry narażone na powstanie ran. Musisz to robić przy dobrym oświetleniu (żeby nie przeoczyć zaczerwienienia) i dotykając „podejrzanych” miejsc (wyczujemy nawet lekkie stwardnienia);
• co 1-2 godziny zmieniaj pozycję chorego (jeśli wozisz go na wózku inwalidzkim, musisz zmieniać mu pozycję co kwadrans);
• kup materac przeciwodleżynowy, najlepiej zmiennociśnieniowy z elektryczną pompką, dostępny w sklepach zaopatrzenia medycznego;
• stosuj środki zabezpieczające przed uciskiem, np. wałek do podpierania nóg, by nie opierały się stale na piętach, „budkę” utrzymującą kołdrę z dala od ciała, gumowe kółka, które podkłada się pod zmienione miejsca na skórze (kółko trzeba ułożyć tak, by zaczerwienione czy stwardniałe miejsce znalazło się w środku obręczy).

Prowadząc leczenie odleżyn, w tym między innymi ran na nodze, możesz też zagrożone miejsca zabezpieczyć specjalnymi opatrunkami (np. granuflex extra thin), systematycznie zmieniaj bieliznę i pościel chorego. Często naciągaj prześcieradło i usuwaj okruszki; chroń skórę chorego. W czasie upałów musi być lekko zwilżana (gazikiem zmoczonym w przegotowanej wodzie) i dokładnie osuszana po kąpieli, aby wspomóc leczenie odleżyn. Szczególnie skrupulatnie musisz dbać o higienę osób, które cierpią na nietrzymanie moczu lub stolca albo muszą w łóżku korzystać z basenu, ponieważ wilgoć i zanieczyszczenie odchodami stanowią poważne utrudnienie w leczeniu odleżyn.

Poza częstym podmywaniem w trakcie leczenia ran na nodze i w innych miejscach ciała musisz:

• dokładnie osuszać ich skórę i zasypywać talkiem;
• delikatnie masuj skórę chorego, używając np. oliwki dla dzieci;
• zapewnij mu dietę bogatą w białko, wzbogaconą w witaminę C i cynk;
• jeśli chory nie może się ruszać, wykonuj ćwiczenia bierne, np. delikatnie, wiele razy zginaj mu ręce i nogi w stawach.

Należy ograniczyć także siedzenie w łóżku, ponieważ chory zwykle dość szybko się zsuwa i uciska dolne partie pleców. Leczenie odleżyn, takich jak rany na nodze czy wzdłuż kręgosłupa obejmujące uszkodzenie pełnej grubości skóry, to także codzienne oklepywanie miejsc narażonych na ucisk usprawnia krążenie krwi. Jeśli chory jest szczególnie zagrożony powstaniem uszkodzeń powierzchni skóry, należy go oklepywać kilka razy dziennie. W tym celu dłoń ze złączonymi palcami układamy w “daszek”. Oklepujemy w ten sposób, aby między naszą dłonią a skórą chorego powstała tzw. poduszka powietrzna.

Jak zapobiegać odleżynom ? Profilaktyka przeciwodleżynowa i leczenie odleżyn

• Aby uniknąć podrażnień i nie niszczyć naturalnego, lekko kwaśnego odczynu skóry, do mycia najlepiej używać delikatnych mydeł o pH 5,5. lub specjalnych preparatów bez użycia wody specjalnie do tego przeznaczonych.
• Skórę po kąpieli zabezpieczamy preparatami na bazie argininy, lanoliny oraz mocznika, które ograniczają ryzyko powstania odleżyn.
• Po umyciu dokładnie osuszamy ciało ręcznikiem (ale bez pocierania), szczególną uwagę zwracając na okolicę fałdów. Gdy skóra pozostaje wilgotna, dochodzi do jej maceracji, czyli rozpulchniania naskórka, co sprzyja powstawaniu odleżyn.
• Ważne jest łóżko. Chory spędza w nim ok. 720 godzin miesięcznie! Ustawiamy je tak, aby mieć swobodny dostęp do chorego z każdej strony. Pościel powinna być miękka, bez zagnieceń, prześcieradło naciągnięte, aby nie powstały na nim żadne fałdki.
• Istotna jest także normalizacja masy ciała osób obłożnie chorych cierpiących na nadwagę.

Rodzaje opatrunków w leczeniu odleżyn

Powstałe rany stanowiące skutek długotrwałego ucisku skóry, mogą zostać poddane leczeniu domowemu, ale zawsze powinno odbywać się to pod ścisłą kontrolą lekarza, który zadecyduje o sposobie leczenia: rodzaju stosowanych opatrunków, przyjmowaniu antybiotyków lub konieczności interwencji chirurgicznej polegającej np. na oczyszczaniu rany, poprzez usunięcie martwiczych tkanek. Ponadto w leczeniu wykorzystuje się specjalne opatrunki na powstałe rany będące bezpośrednimi uszkodzeniami skóry. Mogą one mieć zastosowanie w różnych częściach ciała.

Rodzaje opatrunków stosowanych w leczeniu ran na nodze, w okolicy kręgosłupa itp.

• Opatrunki hydrożelowe – stosowane przy ranach V stopnia z czarną martwicą, które ułatwiają rozpuszczanie, a co za tym idzie – oczyszczanie rany. Wchłaniają pojawiający się wysięk.
• Opatrunki złożone – o działaniu bakteriobójczym, stosowane do leczenia zakażonych ran. Niwelują nieprzyjemny zapach oraz wchłaniają wysięk. Mogą pozostać na ranie nawet do dwóch tygodni.
• Dekstranomery – opatrunki w postaci proszku lub aerozolu stosowane w leczeniu ran zakażonych, z czarną martwicą i dużym wysiękiem. Mają działanie antybakteryjne.
• Opatrunki alginianowe – wytwarzane z polisacharydów otrzymanych z alg morskich. Ze względu na właściwości absorpcyjne stosowane głównie przy ranach o bardzo obfitym wysięku.
• Opatrunki hydrofiberowe – świetnie pochłaniają wysięk, a oprócz tego mogą być stosowane na ranach zakażonych lub zagrożonych zakażeniem, np. na nodze.
• Opatrunki hydrocoloidowe – występują w postaci płytek lub pasty, które w zetknięciu z wydzieliną z rany tworzą żelową powłokę. Stosowane do leczenia odleżyn z umiarkowanym lub małym wysiękiem. Mają właściwości termoizolacyjne, wspomagają powstawanie nowych naczyń włosowatych.
• Opatrunki poliuretanowe – dostępne w formie płytek, gąbek lub pianki. Stosowane do usuwania miękkich tkanek martwiczych – izolują ranę i pochłaniają wysięk, prowadząc do jej oczyszczenia.
• Półprzepuszczalne błony poliuretanowe – opatrunek w postaci cienkich błon, wykonanych ze specjalnego tworzywa. Stosowane profilaktyczne, aby zapobiec powstaniu odleżyn w miejscach na to narażonych oraz do leczenia ran już powstałych. Może pozostać na uszkodzonej powierzchni skóry nawet do dwóch tygodni.

Podział odleżyn – stopnie

Wszystkie odleżyny klasyfikowane są według pięciostopniowego podziału wg Torrence’a:

• I stopień – blednące zaczerwienienie, mikrokrążenie wciąż sprawne,
• II stopień – zaczerwienienie nieblednące – uszkodzenie mikrokrążenia, zapalenie i obrzęk tkanek, bolesne uszkodzenie naskórka, pęcherze,
• III stopień – uszkodzenie sięgające tkanki podskórnej,
• IV stopień – uszkodzenie obejmujące tkankę tłuszczową,
• V – zaawansowana martwica sięgająca powięzi i mięśni, a nawet kości i stawów.

Chętnie poinstruujemy każdego, jak powinna wyglądać prawidłowa profilaktyka przeciwodleżynowa i w jaki sposób obserwować chorego pod kątem tego, czy nie zachodzą niepokojące zmiany w zakresie tkanek miękkich otaczających kości, aby ograniczyć ryzyko wystąpienia odleżyn. Kilkukrotna w ciągu dnia kontrola, jakiej wymaga skóra u osób narażonych na odleżyny, pozwoli utrzymać ją w odpowiedniej kondycji i uniknąć pogorszenia ich stanu zdrowia. Bardzo ważna jest profilaktyka w tym zakresie, w tym stosowanie specjalnych leków zapobiegających owrzodzeniom. Dzięki niej możliwe jest pielęgnowanie pacjenta bez narażenia na rany na ciele.